25. อกปฺปิยสยนนิทฺเทสวณฺณนา

[187-9] อกปฺปิยานิ สยนานีติ อุจฺจาสยนมหาสยนานิฯ ปธานวเสน ปน ‘‘สยนานี’’ติ วุตฺตํ, ปีฐาทโยปิ เอตฺเถว สงฺคยฺหนฺติ อญฺชนี-สทฺเทน อวเสสานิ วิยฯ อาสนฺทิ จ…เป.… อุภโตรตฺตูปธานกญฺเจติ เอตานิ อกปฺปิยานีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ อาสนฺทีติ สุคตงฺคุเลน อติเรกฏฺฐงฺคุลปาทกานิ มญฺจปีฐานิฯ ตตฺถ ปีฐํ นาม มญฺโจ วิย นาติทีฆํ วุจฺจติฯ ติวิธํ ตูลเมติสฺสา อตฺถีติ ตูลี, ปกติตูลิกาฯ ‘‘ปลฺลงฺโกติ ปาเทสุ วาฬรูปานิ ฐเปตฺวา กโต’’ติ ฐปนสฺส อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 254) วุตฺตตฺตา ฐปนญฺจ ยถากถญฺจิ โหติ, ยุตฺติ จ โหตีติ, ‘‘ตตฺเถว สีหรูปาทิํ ทสฺเสตฺวา กโต ปน วฏฺฏตีติ วทนฺตี’’ติ ยํ ฏีกายํ วุตฺตํ, ตํ ‘‘กิมิติ เอวํ วทนฺตี’’ติ วตฺวา ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ ‘‘อกปฺปิยรูปกโต อกปฺปิยมญฺโจ ปลฺลงฺโก นามา’’ติ หิ สารสมาเสปิฯ อาสนฺที ปลฺลงฺโก อุจฺจาสยนํ, เสสา มหาสยนํฯ ปฏิกา อุณฺณามโย เสตตฺถรโณฯ โคโน จตุรงฺคุลาธิกโลโม มหาโกชโวฯ จิตฺตกํ วานวิจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ อุณฺณา เอฬกโลมํฯ ปฏลิกา ฆนปุปฺผิกาฯ วิกตีติ สีหพฺยคฺฆาทิรูปวิจิตฺโตฯ อุทฺทโลมีติ เอกโต อุคฺคตโลโมฯ เอกนฺตโลมิกาติ อุภโต อุคฺคตโลโมฯ

กุตฺตํ โสฬสนฺนํ นาฏกิตฺถีนํ ฐตฺวา นจฺจนโยคฺโคฯ โกเสยฺยํ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยสุตฺตมยํ ปจฺจตฺถรณํ, กฏฺฏิสฺสํ รตนปริสิพฺพิตํ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยํฯ หตฺถิโน จ อสฺสา จ รถา จาติ เสนงฺคานํ พหุตฺเต สมาหารทฺวนฺโท, หตฺถิอสฺสรเถ เตสํ ปิฏฺฐีสุ อตฺถราติ ตปฺปุริโสฯ อชินปฺปเวณีติ อชินานํ อชินมิคจมฺมานํ มญฺจปฺปมาเณน ทุปฏฺฏติปฏฺฏานิ กตฺวา สิพฺพิตา ปเวณีฯ กทลิมิคานํ อิทํ กทลิมิคํ, กิํ ตํ? จมฺมํ, ปวโร จ โส ปจฺจตฺถโร จาติ ปวรปจฺจตฺถโร, โส จ ตํ เสตวตฺถสฺส อุปริ อตฺถตญฺจ, กทลิมิคญฺจ ตํ ปวรปจฺจตฺถรญฺจาติ สมาโส, ปวรปจฺจตฺถรณสงฺขาตํ เสตวตฺถสฺส อุปริ ปตฺถริตํ กทลิมิคปฺปวรปจฺจตฺถรณนฺติ อตฺโถฯ ตํ กิร เอวํ กโรนฺติฯ ฏีกายํ ปน ยถาวุตฺตทฺวเยน อตฺถตํ อญฺญเมว กิญฺจิ วุตฺตํ, ตํ น ยุตฺตํ ‘‘อชินปฺปเวณี ธาเรตพฺพา’’ติอาทินา (มหาว. 254) วิสุํ อตฺถรณานเมว วุตฺตตฺตาฯ เตสุ หิ วุตฺเตสุ ตทตฺถตํ วุตฺตเมว สิยา, ตถา จ วุตฺตํ เหฏฺฐา วิสุํ ปฏิกาทิกนฺติฯ

สโลหิตวิตานนฺติ เอตํ ‘‘อุภโตรตฺตูปธานก’’นฺติมสฺส วิเสสนํฯ โลหิตวิตาเนน สห วตฺตมานนฺติ สมาโสฯ เสตวิตานมฺปิ เหฏฺฐา อกปฺปิยปจฺจตฺถรเณ สติ น วฏฺฏติฯ